Geen producten in de winkelwagen.
Nee, Emma Watson speelt niet de hoofdrol in de verfilming van ‘Vijftig tinten grijs’, de (wat verkoopaantallen betreft) fenomenale trilogie van E.L. James. Het gerucht dat ze gecast zou zijn was wereldnieuws, de film die uiteindelijk in 2014 in de bios komt een geheide kaskraker. De geldmachine E.L. James draait op volle toeren.
Hoeveel profiteert Spijkers van James?
Vrijdag kon Mai Spijkers als koning van het Boekenbal rondparaderen. Hij heeft met zijn uitgeverij Prometheus een jaar geleden de rechten op Vijftig Tinten gekocht. Voor een bedrag van anderhalve ton was dat destijds een dure gok. Maar wel één die zo goed uitpakte, dat Prometheus met miljoenen euro’s winst de best draaiende boekenuitgever van Nederland is. En de meest invloedrijke, volgens tijdschrift HP/De Tijd, dat Spijkers op nummer 1 plaatste in zijn ‘literaire pikorde‘ van dit jaar. Spijkers telt zijn zegeningen, en de miljoenen die de Vijftig Tinten hem opleverden. In oktober stond de teller al op zeven miljoen, vertelde hij bij Pauw & Witteman. De teller stond op dat moment al boven de één miljoen verkochte exemplaren. Dit jaar kachelt de trilogie richting de twee miljoen. En dan moet volgend jaar nog de filmeditie komen van de pikante lectuur.
Is het een toevalstreffer?
Nee, de stoute trilogie van James past in een strategie die Spijkers zo’n beetje heeft uitgevonden en langer volhoudt dan zijn concurrenten. Wat voorafging: Spijkers begon zijn carrière als redacteur bij uitgeverij Bert Bakker, waar hij zijn eerste grote klapper maakte: de vertaling van De naam van de Roos van Umberto Eco. Spijker bewees toen al dat hij een commerciële neus voor wat verkoopt combineerde met zijn lef om risico’s te nemen. Een Italiaanse dikke pil vertalen, een thriller die in de Middeleeuwen speelde nog wel, daar waagden zijn collega’s zich in die tijd nog niet aan.
Toen in de jaren tachtig de grote mediaconcerns hun boekenuitgevers afstootten, begon Spijker binnen de Malherbe Groep zijn eigen uitgeverij: Prometheus was geboren. Dat was in 1989, en Spijkers maakte een vliegende start met een nieuw talent: Connie Palmen. Terwijl Spijkers met de ene bestsellerauteur na de andere zijn marktinzicht bewees, werd Spijkers bedrijf eerst overgedaan aan Meulenhoff, dat op zijn beurt opging in krantenuitgever PCM. Op een goed moment had die het drukker met zijn eigen aandeelhouders dan met het uitgeven van bedrukt papier. In 2007 waagde Spijkers daarom de stap naar het ondernemerschap. Hij kocht Prometheus/Bert Bakker los uit PCM – dat had hij volgens eigen zeggen al veel eerder moeten doen. Inmiddels is Prometheus/Bert Bakker met twintig werknemers de grootste zelfstandige literaire uitgeverij van Nederland.
Wat doet Spijkers anders dan zijn concurrenten?
Veel. Ondanks zijn opvallende successen was hij lang de gebeten hond in de literaire wereld en ging hij door het leven als ‘de rat van de Herengracht’. Laten we zeggen dat hij het vak nogal zakelijk benadert. Hij sprak een managerstaal die auteurs en uitgevers niet graag horen, hij werd neergezet als een opportunist die kansen pakt, zodra ze voorbijkomen (buiten de literaire wereld helemaal geen slechte eigenschap, zou je zeggen). Aan liefhebberijen slaat hij geen tijd of geld stuk, met voorschotten werd niet gestrooid bij Prometheus. Spijker doet ook niet aan interne subsidiëring. In het Boekblad: “Elk boek moet zelfstandig levensvatbaar zijn. Je moet een boek alleen uitgeven als er een markt voor is. Dat je soms achteraf moet vaststellen dat die er toch niet was, is een ander verhaal.’
Boeken uitgeven op de manier waarop Spijkers dat doet heeft opvallende overeenkosmten met investeren in startups: inzetten op een flink aantal talenten, waarbij je van begin af aan weet dat een deel nooit winst zal opleveren, een ander deel het hoofd net overeind zal kunnen houden maar dat die ene, dat van god gegeven wonder, zo’n enorm rendement zal opleveren, dat het alle verliezen meer dan goedmaakt. En let wel: je zult tevoren nooit met honderd procent zekerheid weten welk boek een geheide hit wordt, en welk met een bescheiden oplage genoegen zal moeten nemen.
Schieten met hagel, is dat vol te houden?
Eerlijk is eerlijk: het model van Spijkers ondervond navolging, bij uitgeverijen die ook omzetgroei ambieerden. Maar dat was in betere tijden. In 2012 zakte de totale boekenomzet met meer dan zes procent in, tot 557 miljoen euro, en die daling is al sinds 2009 aan de gang. Veel andere uitgevers moeten beknibbelen, proberen hun portfolio te stroomlijnen en concentreren zich op minder, maar veelbelovendere uitgaven.
Spijkers blijft schieten met hagel: niet langer 300, maar toch zeker 220 titels per jaar rolden er de afgelopen tijd uit zijn uitgeeffabriek. “We gaan niet minder uitgeven dan 200-220 titels per jaar. Je beperken biedt geen soelaas. Je moet ruimte houden om boeken te brengen die voorbij komen, nieuwe auteurs die zich aandienen, auteurs die met nieuwe plannen komen.” Spijkers neemt geen gas terug na het formidabele succes met de werken van E.L James. De fabriek moet blijven draaien, de pijplijn moet gevuld blijven met nieuwe boeken, nieuwe auteurs moeten opgespoord. Een bestseller kan namelijk ook te veel aandacht opeisen, zodat na het succes een dal volgt. ‘Toen ik net begon met Prometheus was het jaar na het succes van De wetten van Connie Palmen best moeilijk.’ zei hij onlangs in het Boekblad.
Dat niet elke auteur daarbij evenveel aandacht krijgt, dat het bij Prometheus – dat vooral literaire fictie uitgeeft – en Bert Bakker – voor de non-fictie – geen intiem clubje is zoals bij andere boekenuitgevers, het zij zo. Spijkers stuurt zijn boekenfabriek op omzet en winst. En al is hij inmiddels gewend aan zijn bijnaam Rat van de Gracht, hij mag nog graag zijn concurrenten plagen met het succes van zijn zakelijke aanpak.
Daarom vertelde met een brede glimlach op tv dat hij van die Vijftig tinten grijs nog geen bladzijde gelezen had.
