Geen producten in de winkelwagen.
Op weg naar een circulaire economie: leren van de natuur
We zuchten wat af in deze tijd van crisis. U denkt dan onmiddellijk aan een financiële of economische crisis, maar dat is natuurlijk maar een symptoom. Wat er werkelijk aan de hand is, gaat veel dieper: een systeemcrisis. Maar haakt u nog niet af, want juist een systeemcrisis daagt ons uit en ik beloof u, de oplossing is dichterbij dan u denkt.
Wat is er aan de hand? Er leven 7 miljard mensen op onze planeet, en tegen 2050 zullen dat er zo’n 9 miljard zijn, waaronder 3 miljard veeleisende middenklassenconsumenten in de economisch opkomende landen. En dat allemaal op die ene aarde, die nu al overbelast is. Een belangrijke reden voor deze overbelasting is onze huidige economie. We zitten gevangen in een foute lineaire economie, waarin we steeds nieuwe grondstoffen delven om er iets van te maken dat daarna weer wordt vernietigd. Take, make and waste! Alles dreigt dus op te raken, want niet-hernieuwbare grondstoffen zijn per definitie eindig!
Bovendien zijn we slechte boekhouders, want de werkelijke kosten van ons economisch handelen worden niet verrekend. We betalen immers geen cent voor al die fantastische ecosysteemdiensten die de natuur ons schenkt en waar wij voor ons welzijn zo afhankelijk van zijn. Denk aan het leveren van voedsel, drinkwater, hout, brandstof en medicijnen. Of aan het reguleren van ons klimaat, bescherming tegen natuurrampen, waterzuivering en ziekteregulatie. De totale waarde van deze ecosysteemdiensten wordt wereldwijd geschat op het dubbele van het totale wereldwijde bruto nationaal product.
Negatieve gevolgen van onze economie voor het functioneren van ecosystemen, ons natuurlijk kapitaal, worden echter simpelweg buiten de boeken gehouden. Die kosten zijn voor de belastingbetaler. Oftewel: private winsten en publieke kosten. De huidige verspillende lineaire economie ligt, samen met de explosieve bevolkingsgroei en toenemende consumptie, aan de basis van de wereldwijde vernietiging van ecosystemen en biodiversiteit. Tegelijkertijd leidt het in toenemende mate tot wereldwijde sociale onrust.
Ben ik een te grote optimist, of is het nu echt waar? Ik zie een brede kritische houding en groeiend besef dat het huidige systeem failliet is. Is de wal het schip al aan het keren? Is het kwartje dan eindelijk gevallen, niet alleen dat het anders moet maar – vooral – dat het ook anders kán? In mijn 2009 TEDxAmsterdam lezing getiteld ‘Towards a Circular Economy: let’s be positive’ vertelde ik over een nieuwe economie, geïnspireerd door de natuur en gebaseerd op ecologische principes. Niet lineair maar circulair. En hoe we die principes zelf gingen toepassen bij de nieuwbouw van ons Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW). Practice what you preach! De respons was enorm. Het idee is eigenlijk heel simpel.
De natuur is een groot en succesvol ‘bedrijf ’ met een circulaire economie zonder afval. Kringlopen worden gesloten, energie komt van de zon en diversiteit is de basis van alle ‘bedrijfsprocessen’. Het is het resultaat van 3,8 miljard jaar research & development. Daar kunnen wij mensen dus heel veel van leren, op het gebied van procestechnologie, design, energievoorziening en nog veel meer. Homo sapiens is pas tijdens ‘de laatste seconden’ van het lange evolutionaire proces op aarde gaan meedraaien, dus enige bescheidenheid en respect voor leermeester natuur is wel op zijn plaats. Nu zijn ecologen de wetenschappers die dat familiebedrijf natuur in al zijn facetten bestuderen, en de relevantie van onze kennis wordt steeds duidelijker. Ik ervaar dan ook dat men steeds beter naar ons luistert, vooral als we het optimistische bericht verkondigen dat ecologie en economie wél goed kunnen samengaan, elkaar zelfs kunnen versterken!
Er liggen volop kansen en uitdagingen voor het bedrijfsleven, met positieve effecten voor de gehele maatschappij, als we overgaan van lineair naar circulair. Laat maar draaien die economie –maar dan anders. Door geld te verdienen met het goeddoen en door geld te betalen voor het fout doen. Bedrijven die niet meedoen zullen achterblijven of omvallen. Veel bedrijven, vooral bedrijven die de grondstofprijzen voelen stijgen, oriënteren zich al op een nieuwe werkwijze waarbij grondstoffen behouden blijven omdat ze volledig worden hergebruikt.
Nieuwe verdienmodellen ontstaan die zich richten op het gebruiken van producten in plaats van het bezitten. Tegelijkertijd zal de economie onvermijdelijk moeten gaan draaien op een écht duurzame vorm van energie en – denk aan die miljarden jaren natuur – dat is dus de zon. De onterechte tegenargumenten van de bestaande energiemaatschappijen luiden dat dit nog lang niet mogelijk is. Niks ervan, het is een keuze. Het zou vanzelf gebeuren als we de werkelijke kosten van behoud en herstel van ecosysteemdiensten in rekening zouden brengen, want dan is fossiele energie ineens veel duurder. En laten we landen gaan betalen om die oude regenwouden te laten staan. Het zijn de hotspots voor biodiversiteit en het is de beste en goedkoopste manier om CO2 op te slaan.
Ben ik een dromer of een trendwatcher? De oude economie is bankroet. Een nieuw sociaal-ecologisch tijdperk staat voor de deur, waarbij we ons bewust zijn van ecologische ketens en cycli, van de verbindingen tussen lokale en mondiale processen en tussen korte en lange termijn, met een visie op het laatste. Waarbij we de reële economie maken tot een bondgenoot van onze aarde in plaats van een vijand. De circulaire economie, gebaseerd op ecologische principes, staat in het regeerakkoord. Wetenschap en bedrijfsleven zetten zich samen in voor deze nieuwe innovatieve economie. Investeringen in de groene sector groeien snel. Ecologisering van ons wereldbeeld is volop gaande. De natuur wordt onze inspirator, raadgever en referentiepunt. Wen er maar vast aan.
LOUISE E.M. VET
Directeur Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO – KNAW); hoogleraar ecologie, Wageningen Universiteit; lid KNAW
Dit artikel is met toestemming van uitgever en auteur overgenomen uit:
Nederland in ideeën het eerste boek van een serie waarmee uitgeverij Maven Publishing elk jaar rond de 100 toonaangevende Nederlandse denkers vraagt om kort en krachtig antwoord te geven op één centrale vraag op het raakvlak van wetenschap en maatschappij. De vraag van deze eerste editie: ‘Welk idee, inzicht of innovatie heeft Nederland veranderd – of zal dit in de toekomst gaan doen?’
Nederland in ideeën het eerste boek van een serie waarmee uitgeverij Maven Publishing elk jaar rond de 100 toonaangevende Nederlandse denkers vraagt om kort en krachtig antwoord te geven op één centrale vraag op het raakvlak van wetenschap en maatschappij. De vraag van deze eerste editie: ‘Welk idee, inzicht of innovatie heeft Nederland veranderd – of zal dit in de toekomst gaan doen?’
Lees uit dezelfde bundel:
Crowd is keizer
Weggeven is een goed idee
Robotauto maakt grachten vrij
