Na 90 miljoen euro nog startup

Soms worden in het café bekokstoofde plannen werkelijkheid. Zo startten Marco Wieland en Bert Jan Kampherbeek – samen met hun toenmalige hoogleraar Pieter Kruit – in 2000 het bedrijf Mapper Lithography. Vlak daarvoor waren ze afgestudeerd op een project waarin ze bestaande chipmachines met een aantal aanpassingen wilden verbeteren. In ruil voor een aandeel in de onderneming kregen ze van de TU Delft het mede door Kruit ontwikkelde patent in handen waarmee ze aan de slag gingen.

Kruits vakgebied betrof de elektronenoptica, legt Wieland uit. Dat is het proces waarbij op chips laag voor laag een serie schakelingen wordt geëtst. “Hij kwam vaak op conferenties waar over lithografie werd gesproken. Daar kwam hij op een idee om dat proces beter en goedkoper te maken.”

Teleurstelling

Na een jaar kwamen ze er al achter dat wat ze samen bedacht hadden, in de praktijk niet goed werkte. Kampherbeek: “Gelukkig deden we intussen zo veel kennis op dat we ook een alternatief concept konden ontwikkelen. Daarmee zijn we naar onze aandeelhouders gegaan met de vraag: willen jullie het geld terug hebben? Of mogen we doorgaan met ons nieuwe idee?”

De heren kregen groen licht van de grote geldschieters. Wieland: “Dat is helemaal niet zo raar. Investeerders weten dat je het hebt geprobeerd. En als het dan niet werkt, kun je het niet veel mooier maken dan het is.” Kampherbeek: “Je moet ze goed op de hoogte houden, blijven communiceren. Het is niet zo dat we na een jaar ineens met een teleurstelling op de proppen kwamen.” De jonge ondernemers gingen vervolgens vanaf 2001 aan de slag met nieuwe ideeën die ze ontwikkeld hadden binnen Mapper. Met succes, zo lijkt het.

Concurrerende techniek

De chipmachines van Mapper onderscheiden zich van conventionele machines op een paar belangrijke punten. Veel van de kosten die de huidige generatie apparaten maken, komen voort uit het gebruik van dure lenzen. Daarnaast wordt bij de productie van de chips gebruik gemaakt van een zogenaamd masker. Dit is een soort dia waarin het patroon van de chip wordt achtergelaten. Beide drijven de productiekosten van chips op.

Mapper omzeilt deze obstakels met een nieuwe, door henzelf ontwikkelde techniek waarin beide onderdelen niet langer nodig zijn. Het patroon van de chip wordt direct vanuit de computer ingelezen. Hierdoor maakt het bedrijf machines die flexibeler zijn, goedkoper produceren en computerchips maken in kleinere oplages. Zie hier de concurrerende techniek waarmee Mapper de wereld wil veroveren.

Voordeel voor Mapper was dat het moment waarop ze van start gingen samenviel met de bloeiende dotcomperiode. De illusie van newconomy en ongebreidelde groei waarde onrustig rond in de internationale economie terwijl het geld van investeerders over de rand klotste. Zowel particuliere fondsen als overheidsfondsen waren naarstig op zoek naar goede ideeën. Ook Mapper profiteerde van dat optimisme, al maakt Wieland daar wel een kanttekening bij: “Wat wij wilden doen was enorm complex. Je zegt niet zo makkelijk: ‘we gaan even een lithografiebedrijf beginnen’.

De markt is overzichtelijk maar de techniek is extreem ingewikkeld. Alleen investeerders met kennis van de markt zijn in staat te doorgronden of wij en de technische insteek waarmee we aan de slag wilden gaan, levensvatbaar zijn. Gelukkig werden we vanaf het begin ondersteund door dezelfde investeerder die ook aan de wieg van ASML heeft gestaan. Op basis van dat vertrouwen stapten steeds meer partijen in.”

Lange adem

Na eerst een leeg kamertje van de TU te hebben betrokken, breidde Mapper uit naar een complete gang van de universiteit, tot het groeiende aantal medewerkers niet meer in de leegstaande ruimtes kon worden ondergebracht. De onstuimige groei van drie naar dertig medewerkers in 2003 leek even te stokken toen de bubbel klapte en de stemming in investeerdersland plots omsloeg van oververhit naar ijzig koud. Kampherbeek: “Wie naar de grafieken in dat jaar kijkt ziet een lijn die stijl naar beneden gaat. Het werd plots een stuk moeilijker om geld los te krijgen.”

Mapper had als voordeel dat het niet het type bedrijf wilde zijn waar men voor de snelle winst ging. “Wie snel met ons rijk wilde worden, was aan het verkeerde adres. Investeren in Mapper is een kwestie van een lange adem, maar indien succesvol ook met grote opbrengsten.”

De lithografiemarkt is redelijk overzichtelijk en opgebouwd in een piramidevorm. Bovenaan staat een zeer select gezelschap van fabrikanten die chipmachines bouwen. Naast het Nederlandse ASML, dat marktleider is, zijn er nog twee spelers: Nikon en Canon. Zij bouwen verreweg de meeste lithografiemachines (gemiddelde prijs tussen de dertig en veertig miljoen euro) en leveren die aan chipfabrikanten als Intel, TSMC uit Taiwan en AMD.

Koers bijsturen

In de loop van de tien jaar dat Mapper nu bezig is om een werkende machine op de markt te brengen, hebben Wieland en Kampherbeek een duidelijke wetmatigheid kunnen ontdekken in het spel tussen hun onderneming en die broodnodige euro’s van investeringspartners. Wieland: “De eerste keer dat we onze koers moesten bijsturen, stonden we er technisch niet zo goed voor, maar was het geld nog niet op. Daarna hebben we een aantal keer gehad dat het geld wel op was maar we er technisch uitstekend voor stonden. En dan gaat het dus ook goed. We hebben telkens de balans weten te vinden tussen geld en technische vooruitgang.” Hij stipt daarbij aan dat de rol van potentiële klanten hierbij heel belangrijk is. “Als je die weet te overtuigen en interesseren dan kun je daarmee weer investeerders overtuigen.”

Een van de strategieën die Mapper momenteel voert is het aanjagen van de vraag bij de fabrikanten van elektronicachips voor hun product. De bedoeling is dat chipfabrikanten als Intel en AMD bij een bedrijf als Canon, Nikon of ASML gaan aankloppen met de vraag naar chipmachines zoals Mapper die maakt. Hiervoor zijn inmiddels de eerste werkende prototypes uitgeleverd. Eentje staat in Frankrijk en een in Taiwan. De plaatsing van de laatste was een heuse cultuurschok, vertelt Kampherbeek: “De operatie werd op haast militaire wijze uitgevoerd. Men werkt in Taiwan heel hiërarchisch en volgens vaste procedures. Als we iets nodig hadden moest je dat aan de juiste persoon gaan vragen en dan volgden er allerlei formulieren.”

Vooral de schaal van de operatie in Taiwan maakte op Kampherbeek grote indruk: “Wij gingen daar onze eerste machine in elkaar zetten en daar hadden we een maand of twee voor uitgetrokken. Tegelijk waren de Taiwanezen hun fabriek aan het inrichten met duizend machines die allemaal binnen drie maanden operationeel moesten zijn. Dan sta je toch even met je ogen te knipperen.” Overigens verliep het contact met Taiwanese collega’s bij TSMC uitstekend: “Het klinkt wonderwel goed tussen ons.”

Beste idee wint

Het is opvallend dat Nederland met Mapper, naast ASML, nu een tweede bouwer van chipmachines binnen de grenzen heeft. Voor een land dat nou niet bepaald bekend staat om het hoge aantal technisch afgestudeerden, redelijk bijzonder. Wieland heeft er wel een verklaring voor dat men hier zo goed is in het maken van buitengewoon hoogwaardige elektronicamachines: “Lithografiemachines zijn zo’n beetje de meest complexe apparaten die mensen kunnen maken. Misschien is alleen de deeltjesversneller van CERN ingewikkelder. Vrijwel iedere technologische discipline speelt bij de ontwikkeling een rol. In landen waar een sterke top-downcultuur heerst, gaat dat mis.

Het succes hangt af van een heel sterke kritische cultuur waarin het beste idee wint. Als de baas alles bepaalt en de rest maar gewoon moet volgen, dan bereik je die hoogte niet. Nederlanders durven heel kritisch te zijn. Dat stimuleren wij ook in ons bedrijf.” Bij Mapper werken inmiddels 170 mensen uit meer dan 21 landen. Veel van de medewerkers komen uit China en India, al vormen Nederlanders nog steeds een meerderheid.

Twee testmachines verder

Vorig jaar was een naar jaar voor starters met een honger naar geld. De recessie sloeg hard toe, maar Mapper kwam in een exclusief gezelschap terecht dat door de Nederlandse overheid overeind wordt gehouden. SenterNovem, inmiddels omgedoopt tot Agentschap NL, doneerde een bedrag van ruim tien miljoen euro aan Mapper, dat de status ‘topbedrijf’ verkreeg. Kampherbeek: “We zijn eigenlijk de enige kleine van de vijf.” Het rijtje wordt gecompleteerd door Philips, NXP, Océ en… ASML. Is het niet vreemd dat de concurrent ook geld krijgt? Wieland: “Het is juist eerlijk. Als ze de een geven, dan moeten ze ook de ander ondersteunen.”

Met de tien miljoen die Mapper ontving komt het totale bedrag dat inmiddels in de lithograafbouwer is gestopt op ruim negentig miljoen euro. En al die tijd zijn er nog maar twee testmachines weggezet. Wat nu? De ambitie van Wieland en Kampherbeek is helder: ze willen niet zelf een enorme fabriek gaan bouwen met bijbehorend servicecenter maar als ontwikkelaar hun machine aan de man brengen bij een van de gevestigde partijen. Het moet mogelijk zijn. Er wordt gepraat. Kampherbeek: “Maar we zijn altijd in gesprek. We maken er ook totaal geen geheim van dat we om succesvol te zijn graag overgenomen moeten worden. Maar daarvoor moet je heel veel mensen zien te overtuigen.” Hij zegt dat dit een van de leukste dingen is om te doen: een zaal vol onwillige techneuten uitleggen waarom jou techniek de beste is en dan na een paar uur zien dat ze langzaam inzien wat de voordelen zijn: “Ik voel me wel eens een missionaris die de goede boodschap komt verkondigen.”

Omvang markt

De markt voor lithiografiemachines is op het moment wereldwijd ongeveer acht miljard euro groot. Van deze taart wil Mapper een flinke punt op haar bordje schuiven. Kampherbeek denkt dat ongeveer eenderde van de markt met hun nieuwe techniek bedient kan gaan worden. Zo bezien is de huidige investering een schijntje. Wieland: “Voor particulieren blijft het veel geld hoor.” Hij geniet van de opwinding die de vooruitgang van de techniek hem momenteel biedt. Maar uiteindelijk zal er maar een moment zijn dat hij echt tevreden is en de hele onderneming als geslaagd beschouwen: “Dat is als ik in de winkel een elektronische gadget in handen krijg en weet: daar zit onze een chip in die met onze machine gemaakt is.”

Alle artikelen uit de rubriek levensfasen op een rij.