Winkelmand

Geen producten in de winkelwagen.

Joop van den Ende over cultureel ondernemen

Joop van den Ende ontving deze week een eredoctoraat van Nyenrode Business Universiteit voor zijn werk als cultureel ondernemer. We spraken na afloop met hem. Zijn devies: "Laat je als ondernemer op sleutelmomenten nooit verleiden door korte termijn"

“Het maakt me een beetje verlegen”, zegt Joop van de Ende als hij het eredoctoraat in ontvangst neemt. De universiteit wil de mediaondernemer daarmee belonen voor zijn bijdrage aan de culturele industrie. Van den Ende heeft volgens de universiteit een hele bedrijfstak – theater en tv-producties – mede helpen opbouwen en heeft Nederland als cultureel exportland op de kaart gezet. Hij heeft de spelregels voor ondernemen in het culturele landschap veranderd.

Toen Van den Ende in de jaren zeventig begon was er weinig ondernemingsgeest in Nederland, zegt promotor Fred Lachotzki. “Als een voorstelling voor tien avonden geprogrammeerd stond, dan werd die ook tien avonden gespeeld, ongeacht of het een succes was.” Van den Ende pakte het allemaal anders aan. “Al bij de eerste repetities zorgde hij voor een persmoment, dat was nieuw.” Van den Ende was zakelijker/ondernemender, en brak ook een voorstelling af als het niet goed liep.

Volgens Lachotzki kun je de ondernemingen van Van den Ende, zoals het in 2000 verkochte Endemol en ook theater/musical- producent Stage Entertainment, zien als een total entertainment enterprise. “Hij heeft laten zien hoe je met je onderneming een bijdrage aan welvaart en welzijn kan leveren. Hij heeft met zijn levenswerk, het culturele landschap van Nederland en daarbuiten dramatisch veranderd.”

In de zaal waren niet alleen studenten van Nyenrode aanwezig. Ook veel van de artiesten waarmee hij voor zijn theater- en tv-producties heeft samengewerkt, waren er: zoals André van Duin en Ron Brandsteder, waarmee Van den Ende in de jaren tachtig onder meer de Honeymoon-show maakte en nog steeds samenwerkt. Met de titel van eredoctor bij Nyenrode treedt hij in het rijtje van Nelson Mandela en Albert Heijn.

We konden Van den Ende na afloop nog een aantal vragen stellen. Zie hier het interview.

U zegt altijd met een duidelijk levensdoel en plan te werken. Stond een eredoctoraat altijd nog op het wenslijstje?

“Daar kan ik heel duidelijk in zijn. Nee. Ik was verrast en moet zeggen, ik heb lang getwijfeld toen ze me vroegen. Hoor ik wel tussen al die grote namen thuis?”

Wat trok u over de streep?

“Het is een mooie erkenning. Het is altijd mijn doel geweest om theater en vermaak naar een groot publiek te halen. Dat heb ik als uitgangspunt bij al mijn activiteiten en producten. De promotor plaatste dat wat ik doe in een wetenschappelijk kader.”

U heeft veel geld verdiend met onder meer Endemol en nu ook Stage Entertainment. Tegelijk doet u een oproep aan studenten en jonge ondernemers om niet voor de korte termijn te gaan. Hoe zit dat?

“Er is niets erger dan het stigma meedragen dat jij het voor beleggers hebt verknald, omdat je in hun ogen te gretig bent geweest. Je ziet het nu weer met Facebook en Mark Zuckerberg gebeuren. Ik wil ondernemers daarvoor waarschuwen. Ik heb als ondernemer natuurlijk de grenzen van het zakelijke spel opgezocht, maar op sleutelmomenten moet je je nooit laten verleiden door de korte termijn en moet een moreel besef je leidraad zijn.”

Bij de beursgang van Endemol kregen John en ik het advies dat we wel tegen veertig tot vijftig keer de ebitda naar de beurs konden. Terwijl uit eerdere gesprekken met bedrijven die ons wilden kopen bleek dat een prijs van 20 keer de ebitda meer marktconform was. We zijn toen niet meegegaan met de hype. Door ons toen in te houden, verdienden we later meer geld. Uiteindelijk verkochten we het bedrijf tegen meer dan 200 keer de winst.”

Het woord cultureel ondernemerschap is dat niet een contradictio in terminis?

“Absoluut niet. Dat is een achterhaalde discussie. Ik wil niet zeggen dat iedere artiest ook ondernemer moet zijn. Ik zal van mijn kant nooit als producent op de stoel van de regisseur en de creative gaan zitten. Neem het voorbeeld van mensen als Arthur Japin en Erwin Olaf, dat zijn creatieve mensen die zichzelf ook goed weten te verkopen.

Het helpt dus wel als je wat van financiën afweet, omdat je daarmee zoveel sterker staat. Maar in mijn visie draait het meer om de organisatie van artiesten en culturele productie. Die organisatie moet ondernemend zijn. Dat kan op grote schaal, maar op individueel niveau zit het meer in het zoeken van de juiste mensen om je heen die dingen mogelijk kunnen maken.”

Welke rol speelt winstmaximalisatie bij cultureel ondernemen?

“Neem het voorbeeld van DeLaMar (met geld van VandenEnde Foundation herbouwd, red.) dat moet als een winstgevend bedrijf worden gerund, daar zorgen we voor. Dat is een uitgangspunt dat je als organisatie in de culturele sector altijd moet hebben. Winst is een vreemd woord geweest voor nonprofitorganisaties, maar het is gewoon een middel waarmee je je doelstellingen beter kunt behalen. Je moet dus zorgen voor een bedrijfsmatige cultuur.”

Dus je moet als cultureel ondernemer geen subsidies willen trekken?

“Nee dat zie ik niet zo. Subsidie kan essentieel zijn, maar het mag nooit iets zijn dat je voor lief neemt. Toen ik de musical Cyrano de Bergerac produceerde, had ik nog nooit zulke lovende recensies gekregen. Een droom was werkelijkheid geworden, alleen ik kwam er wel achter dat we onderaan de streep een verlies hadden van 800.000 gulden: onbetaalde belastingen en daaropvolgende boetes stapelden zich op. We dreigden er op failliet te gaan. Ik heb toen een gesprek kunnen regelen de minister van Cultuur om toch een beroep op subsidie te doen. Die heeft toen een eerder besluit, om ons geen subsidie te geven, herzien.

Met die financiële steun kon ik de helft van mijn verlies wegwerken. Voor de overige vier ton ben in met de belastinginspecteur gaan praten. Ik heb hem toen gezegd: ik heb nooit gestudeerd, zie dit als mijn studielening. Ik kreeg tien jaar de tijd om het geld terug te betalen en hoefde geen rente te betalen. Met de financiële lucht die ik kreeg kon ik mijn bedrijf weer rendabel maken en zorgde ik ervoor dat het belastinggeld binnen drie jaar was terugbetaald. Soms moet je als ondernemer dus een list bedenken, maar als je geld ontvangt van anderen dan moet je het altijd zorgvuldig besteden.”

Betekent het eredoctoraat voor u een nieuw hoofdstuk in het actief uitdragen van cultureel ondernemerschap?

“Nee, het is iets waar ik de afgelopen tien jaar samen met mijn vrouw Janine en de Vanden Ende Foundation al erg actief mee ben geweest. Het is een mooie erkenning en aanvulling, niet een start van iets nieuws.”

U bent dus niet iedere week op Nyenrode te vinden? 

Met een lach. “Dat klopt, dat hebben we ook uitdrukkelijk afgesproken. Ik zal mogelijk af en toe een lezing geven. Voor een oudere man heb ik namelijk nog best een drukke agenda.”

Wekelijks de nieuwsbrief van Startups & Scaleups ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Meer weten over het succes van Joop van den Ende?

Lees  over sleutelmomenten uit zijn ondernemerscarrière.